Samorząd Województwa Podkarpackiego

1.  Inicjatywa utworzenia Makroregionalnej Strategii dla Regionu Karpat.

• Przyszła Makroregionalna Strategia dla Regionu Karpat jest dojrzałą inicjatywą o charakterze oddolnym, w ramach której zostało zrealizowanych wiele przedsięwzięć wynikających z inicjatyw lokalnych, regionalnych, krajowych i europejskich.
• Strategia Karpacka będzie stanowić odpowiednik dobrze działającej Strategii Alpejskiej, skupiającej państwa, dla których łącznikiem są Alpy, zarówno w wymiarze gospodarczym, jak i społecznym oraz ekologicznym. Strategia Alpejska obejmuje zamożne kraje europejskie, natomiast Strategia dla regionu Karpat będzie miała za zadanie rozwinąć gospodarczo najbiedniejsze regiony Unii Europejskiej oraz graniczące z nimi obszary państw spoza UE.
• Specyfika obszarów górskich położonych w państwach wchodzących w skład Strategii Karpackiej ma wpływ na mobilność i łączność w makroregionie, ale również stanowi wspólne wyzwanie w zakresie ochrony różnorodności zasobów naturalnych i obszarów chronionych. Podobnie jak w przypadku istniejącej Strategii Alpejskiej, makroregionalna Strategia Karpacka koncentruje się na tym aspekcie jako na jednym z głównych priorytetów.
• Konieczna jest artykulacja szczególnych potrzeb karpackich obszarów górskich i wykorzystanie specyficznych endogenicznych potencjałów makroregionu. Podjęcie przez państwa karpackie partnerskiej współpracy pozwoli na lepsze dopasowanie działań do tych szczególnych warunków i potrzeb rozwojowych, wynikających z uwarunkowań społecznych, historycznych, infrastrukturalnych i geopolitycznych.
• Wspólnym wyzwaniem dla państw obszaru Karpat jest intensyfikacja rozwoju społeczno-gospodarczego makroregionu przy jednoczesnym zachowaniu walorów jego środowiska przyrodniczego. 
• Podkreślić należy, że znaczną część makroregionu karpackiego stanowią najbiedniejsze regiony państw członkowskich, a wskaźnik PKB na mieszkańca w większości z nich plasuje się poniżej 50 % średniej dla UE.
• Rosnące znaczenie strategii makroregionalnych w polityce rozwoju regionalnego UE i w procesie integracji europejskiej oznacza, że strategie makroregionalne mogą stać się istotnym elementem koordynacji instrumentów i funduszy z budżetu UE po 2020 r. Wzrost znaczenia Europejskiej Współpracy Terytorialnej jako narzędzia wzmacniającego spójność Unii Europejskiej.
• Uczestnictwo we wspólnej strategii daje możliwość wdrażania projektów flagowych, m.in. z obszaru transportu, energii, środowiskowego wzmocnienia spójności terytorialnej, stymulowania wzrostu gospodarczego i zdrowego rozwoju regionu.
• Strategia zwiększa wsparcie działań transgranicznych, odnoszących się do współpracy gospodarczej, naukowej, kulturowej, edukacyjnej i ekologicznej w obrębie UE oraz poza jej granicami.
• Objęcie wspólną strategią makroregionalną daje możliwość wspólnego zaplanowania i prowadzenia działań „skrojonych na miarę”, dostosowanych do szczególnych potrzeb i możliwości makroregionu. Zapewnienie z jednej strony koncentracji na problemach, z którymi boryka się makroregion, z drugiej natomiast – stworzenie szansy na wykorzystanie specyficznych potencjałów kulturowych i środowiskowych państw karpackich.
• Zasięg terytorialny to takie państwa jak: Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia, Ukraina, Polska, Serbia i Mołdawia. Tak więc państwa, które są w Unii Europejskiej, jak i te które na chwilę obecną znajdują się poza nią.

Główne filary Makroregionalnej Strategii dla Karpat:

• Podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców regionu karpackiego, przy jednoczesnym zachowaniu unikalnych walorów ekologicznych Karpat.
• Rozwijanie podstawowych usług społecznych na tym obszarze, w szczególności usług związanych z dostępem do edukacji, opieki zdrowotnej i włączeniem społecznym.
• Wzmocnienie zrównoważonej współpracy gospodarczej w strategicznych sektorach makroregionalnych: czystym przemyśle, zrównoważonej turystyce i sektorze rolno-spożywczym poprzez rozwój klastrów karpackich i makroregionalnego ekosystemu innowacji.
• Ochrona i zachowanie środowiska przyrodniczego, zarządzanie ryzykiem naturalnym, łagodzenie zmian klimatu i przystosowywanie się do nich.
• Wzmocnienia wewnętrznej spójności makroregionu, w tym sieci transgranicznych.
• Rozwijanie powiązań funkcjonalnych obszarów górskich Karpat z otaczającymi je obszarami oraz wzmacnianie ośrodków miejskich z uwzględnieniem specyfiki karpackich sieci osadniczych.

2. Strategia Karpacka, a pozostałe strategie makroregionalne.

• Uchwalono cztery makroregionalne strategie UE:

- Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego (EUSBSR; 2009),
- Strategia UE dla regionu Dunaju (EUSDR; 2010),
- Strategia UE dla regionu adriatyckiego i jońskiego (EUSAIR; 2014 r.),
- Strategia UE dla regionu alpejskiego (EUSALP; 2016).

• Strategie makroregionalne wzajemnie się przenikają. Obszar oddziaływania Strategii Dunajskiej pokrywa się częściowo z obszarem objętym Strategią Alpejską. W związku z powyższym istnieje możliwość pokrywania się obszarowo Strategii Dunajskiej ze Strategią Karpacką. Włączenie Karpat w obszar oddziaływania Strategii Dunajskiej nie jest jednak dobrym kierunkiem, albowiem koncepcja współpracy dunajsko-karpackiej odzwierciedlałaby jedynie realia polityczne, bez uwzględnienia specyficznych uwarunkowań społecznych i gospodarczych Karpat, które pozostają obszarem peryferyjnym dla Strategii Dunajskiej. Strategia dla regionu Dunaju została opracowana w ramach inicjatywy obejmującej szeroki obszar Dunaju zgodnie z jego ekologicznymi, komunikacyjnymi
  i społeczno-ekonomicznymi uwarunkowaniami. Strategia Karpacka powinna spełniać ekologiczne, komunikacyjne, gospodarcze i terytorialne potrzeby obszaru karpackiego. Obie strategie mają zatem różne ukierunkowanie, uzasadnienie i punkt wyjścia. Regiony Karpat i Dunaju mają różne priorytety, problemy i mechanizmy rozwoju.
• Karpaty zajmują powierzchnię 190 tys. km2, co czyni je po Alpach drugim co do wielkości, obszarem górskim na kontynencie europejskim i są zamieszkiwane przez około 68 mln ludzi. Karpaty reprezentują jednorodne pasmo górskie o specyficznych wyzwaniach i możliwościach rozwojowych z uwagi na uwarunkowania geograficzne.
• Strategia Makroregionalna dla regionu Karpat pozwoli uzupełnić działania podejmowane w ramach istniejącej Strategii Dunajskiej, gdyż uwzględni unikalną specyfikę górskiego obszaru Karpat. 
• Instrumenty te umożliwiają rzeczywiste wielopoziomowe sprawowanie rządów - od władz lokalnych po Komisję Europejską. Nie powstają przy tym żadne nowe struktury biurokratyczne, a za to zmniejsza się dystans między polityką europejską i lokalną.
• Wszystkie istniejące Strategie Makroregionalne wspierane są z już dostępnych środków UE, zgodnie ze zintegrowanym podejściem. Kraje mogą również korzystać z funduszy otrzymywanych w ramach polityki spójności UE, innych programów UE i instrumentów finansowych oraz różnych międzynarodowych instytucji finansowych. Na takie wsparcie będzie mogła liczyć również Strategia Karpacka, zyskując dostęp do dedykowanych dla niej środków.

3. Działania na poziomie Europejskiego Komitetu Regionów.

3.1. Opinia w komisji COTER.

Podczas sesji plenarnej Europejskiego Komitetu Regionów w grudniu 2019 r., przyjęta została opinia z inicjatywy własnej (CDR 3425/2019) komisji COTER (Komisja Polityki Spójności Terytorialnej i Budżetu UE) „Strategia makroregionalna dla regionu Karpat”, której sprawozdawcą był Marszałek Województwa Podkarpackiego Władysław Ortyl. Jest to pierwszy oficjalny dokument UE, wymieniający z nazwy Strategię Karpacką. Link do opinii.

Podkreślić należy, że Makroregionalna Strategia dla regionu Alpejskiego (2015) miała swój początek również w Europejskim Komitecie Regionów, który wydał w tej sprawie opinię (CDR 2994/2014) w 2014 roku.

3.2. Międzyregionalna grupa „Karpaty” przy Europejskim Komitecie Regionów.

Grupa powołana została z inicjatywy Marszałka Województwa Podkarpackiego Władysława Ortyla, który został wybrany na jej przewodniczącego. Inauguracyjne spotkanie grupy "Karpaty" odbyło się 8 grudnia 2016 roku. Grupa liczy blisko 30 członków z pięciu krajów: Czech, Polski, Rumunii, Słowacji i Węgier.
Cele grupy na lata 2020-2025 zostały zaktualizowane i jej prace mają służyć głównie promowaniu opinii KR, jak również aktywnemu lobbingowi na arenie europejskiej w celu utworzenia Strategii Karpackiej.

4. Przykłady inicjatyw podejmowanych na różnych szczeblach.

• Główną cechą Strategii jest jej charakter oddolny, świadczą o tym liczne projekty podejmowane na poziomie międzyregionalnym i lokalnym, takie jak m.in. Forum Gmin Karpackich, Karpackie Dni Dobrosąsiedztwa – Spotkanie Regionów Karpackich na Podkarpaciu, wizyty zagraniczne
  i indywidulane spotkania Marszałka Województwa i przedstawicieli województwa z władzami regionów karpackich, realizacja projektów w obszarze Karpat.
• Zintensyfikowana współpraca na szczeblu międzyrządowym podczas m.in. Międzynarodowej Konferencji Europa Karpat w Krasiczynie, czy Forum Ekonomicznego w Krynicy.
• W aktywnym lobbingu na forum instytucji UE ważną rolę odgrywa działalność m.in. Międzyregionalnej Grupy „Karpaty” przy Europejskim Komitecie Regionów oraz zaangażowanie Sekretariatu Konwencji Karpackiej.

5. Kolejne kroki do utworzenia Makroregionalnej Strategii dla Karpat.

• Inauguracyjne posiedzenie „Karpackiej Rady Wykonawczej” w lutym 2020 roku w Krasiczynie. W spotkaniu udział wzięli przedstawiciele rządów, dyplomaci oraz eksperci z Mołdawii, Polski, Rumunii, Serbii, Słowacji, Ukrainy i Węgier. Celem posiedzenia pod przewodnictwem Minister Funduszy i Polityki Regionalnej RP, Pani Małgorzaty Jarosińskiej-Jedynak, było zaprogramowanie dalszych prac na rzecz powołania piątej unijnej Strategii Makroregionalnej.
• Kontynuacja działań następczych w związku z opinią (CDR 3425/2019) komisji COTER (Komisja Polityki Spójności Terytorialnej i Budżetu UE) „Strategia makroregionalna dla regionu Karpat”, której sprawozdawcą był Marszałek Województwa Podkarpackiego Władysław Ortyl. Niezmiernie ważną rolę odgrywa zwiększanie świadomości społeczeństw lokalnych, poprzez m.in. organizację spotkań na wzór wydarzenia w rumuńskim Braszowie, w którym udział wzięli przedstawiciele władz na wszystkich szczeblach. Efektem rozmów było podpisanie „Wspólnego apelu przedstawicieli regionów Podkarpackiego (PL) i Centrum (RO), w sprawie wspólnych międzynarodowych prac nad propozycjami projektów na rzecz rozwoju Makroregionu Karpackiego”. Apel zawiera wezwanie rządów krajów karpackich oraz decydentów na poziomie Unii Europejskiej do zintensyfikowania działań, mających na celu utworzenie Makroregionalnej Strategii Karpackiej.
• Kluczową kwestią jest interwencja państw karpackich w Radzie UE. Po przyjęciu opinii Marszałka Władysława Ortyla przez Europejski Komitet Regionów, prace nad Makroregionalną Strategią Karpacką nabrały większego tempa. Komisja Europejska jasno zaznacza, że rządy państw karpackich powinny zjednoczyć się i złożyć wspólny wniosek do Rady UE. Wzorem tego dokumentu jest deklaracja podpisana w 2018 roku w Krynicy, przez przedstawicieli rządów Polski, Słowacji, Ukrainy i Węgier.

6. Współpraca z Sekretariatem Konwencji Karpackiej.

Samorząd Województwa Podkarpackiego współpracuje z Sekretariatem Konwencji Karpackiej przy realizacji różnego rodzaju inicjatyw karpackich. Przykładem takiej kooperacji jest m.in. ponadnarodowy projekt pn. „Szlak karpacki - odkrywanie, promocja i ochrona bogactwa kulturowego i przyrodniczego regionu Karpat”, który województwo podkarpackie będzie realizować wspólnie z zagranicznymi partnerami. Projekt uzyskał dotację w ramach III edycji Funduszy Norweskich i EOG. W chwili obecnej trwa faza kontraktacji projektu.
Celem projektu jest promowanie i ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Karpat poprzez współpracę regionalną, budowanie potencjału i wymianę wiedzy, przy jednoczesnym zapewnieniu rozwoju gospodarczego lokalnym społecznościom. Projekt będzie realizowany na kwotę prawie 2 mln euro, przy czym dofinansowanie z Funduszy Norweskich wynosi ponad 1,7 mln euro, a wkład własny województwa podkarpackiego to kwota 58 tys. euro. Projekt będzie realizowany przez okres 36 miesięcy, w latach 2020-2023. Partnerami projektu są:

- Sekretariat Konwencji Karpackiej (Austria);
- International Charitable Organisation Information Center „Green Dossier” (Ukraina);
- Brasov County Council (Rumunia);
- The Homeland Museum of Knjaževac (Serbia);
- National Open Air Museum (Czechy);
- Humtour Limited Liability Company (Węgry);
- Institute of Ecology of the Carpathians NAS of Ukraine (Ukraina);
- The Monument Board of the Slovak Republik (Słowacja)
- International Commission for the Protection of the Alps CIPRA (Liechtestein);
- Stiftelsen GRID-Arendal (Norwegia).

Wszystkie działania w projekcie będą miały na celu przybliżenie walorów materialnych i niematerialnych kulturowego dziedzictwa Karpat. Wśród realizowanych działań będzie tworzenie międzynarodowej bazy danych, zawierającej zebrane przez partnerów informacje związane z dziedzictwem kulturowym i tradycyjnymi produktami lokalnymi. Będą prowadzone również warsztaty turystyczne poświęcone m.in.: rzemiosłu artystycznemu, produktom lokalnym, krajobrazowi kulturowemu, różnorodności biologicznej oraz tradycyjnemu rolnictwu. Będą też organizowane konferencje oraz wizyty studyjne, a także warsztaty w Rumunii, Norwegii oraz na terenie Alp. Efekty projektu zostaną opublikowane w kompendium dobrych praktyk pasterskich oraz w protokole o dziedzictwie kulturowym i tradycji wiedzy ludowej do Konwencji Karpackiej.