SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO
Program wsparcia i promocji kultury lasowiackiej 2022-2027
- Katarzyna Potocka
W północnej części województwa podkarpackiego, na terenie Puszczy Sandomierskiej, w widłach Wisły i Sanu powstała i ukształtowała się wyjątkowa grupa etnograficzna: Lasowiaków – ludzi lasu, osadników puszczańskich, ludności pierwotnie przybyłej z innych terenów, reprezentującej różne kultury. Odizolowani przez rozległe tereny leśne kształtowali oni przez wieki wyróżniającą się na tle innych grup charakterystyczną gwarę, strój, zdobnictwo, muzykę i inne elementy tworzące unikatowy obraz lasowiackiego folkloru. Tradycyjna kultura Lasowiaków zaczęła zanikać w latach 50. i 60. XX wieku, mimo to dzięki zaangażowaniu wielu osób i środowisk do chwili obecnej przetrwało sporo jej przejawów.
Program wsparcia i promocji kultury lasowiackiej przez samorząd województwa podkarpackiego na lata 2022-2027, wychodząc naprzeciw formułowanym potrzebom i oczekiwaniom społecznym, wypełnia jednocześnie zadania Samorządu Województwa Podkarpackiego odnoszące się do ochrony i popularyzacji tradycyjnej kultury regionalnej, wynikające z obowiązujących aktów prawnych i dokumentów strategicznych z różnych poziomów zarządzania. Stanowi uszczegółowienie istniejących dokumentów, nakreślając kierunki rozwoju województwa podkarpackiego w odniesieniu do zadania, jakim jest kultura regionalna jego północnej części.
Celem niniejszego Programu jest wsparcie ochrony dziedzictwa kulturowego Lasowiaków, wzmocnienie poczucia tożsamości i identyfikacji z tą unikatową kulturą mieszkańców regionu oraz wykorzystanie jej potencjału dla kulturalnego, turystycznego i gospodarczego rozwoju województwa. Uznano, że konieczność przyjęcia Programu uzasadniają m.in. następujące grupy czynników:
- faktyczne – kultura Lasowiaków przez wieki rozwijała się i tworzyła ramy funkcjonowania indywidualnego i społecznego sporej części terenu obecnego województwa podkarpackiego;
- naukowe – dzięki dotychczasowym oraz wciąż podejmowanym pracom badawczym istnieje znaczący zasób wiedzy naukowej, który może dostarczyć wielu informacji i stanowić punkt odniesienia dla aktualnych przedsięwzięć;
- prawne – obowiązki podmiotów publicznych, w tym samorządów terytorialnych w stosunku do regionalnego dziedzictwa kulturowego wynikają z wielu krajowych i międzynarodowych aktów prawnych, w tym m.in.: Powszechnej deklaracja UNESCO o różnorodności kulturalnej, Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej a w odniesieniu do samorządu województwa z Ustawy o samorządzie województwa;
- instytucjonalne – na Podkarpaciu funkcjonują instytucje kultury zajmujące się dziedzictwem kulturowym Lasowiaków, w tym dwie z nich, tj. Muzeum Etnograficzne im. Franciszka Kotuli (oddział Muzeum Okręgowego w Rzeszowie) oraz Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej są instytucjami kultury Samorządu Województwa Podkarpackiego;
- społeczne – na terenie związanym z kulturą lasowiacką istnieje stale artykułowana aktywność społeczna odwołująca się do dziedzictwa Lasowiaków - działają twórcy ludowi, zespoły taneczne i wokalne, grupy obrzędowe, kapele, koła gospodyń wiejskich, stowarzyszenia i inne organizacje, do tej tradycji odwołuje się też wiele lokalnych instytucji kultury.
Jako cel główny Programu wsparcia i promocji kultury lasowiackiej przez samorząd województwa podkarpackiego na lata 2022-2027 przyjęto „Zagospodarowanie dziedzictwa i kultury lasowiackiej w jej zróżnicowaniu i bogactwie form w celu wzmocnienia pozycji konkurencyjnej województwa podkarpackiego”. W odniesieniu do przyjętego celu głównego, na podstawie przeprowadzonych badań i analiz wyznaczono dla niniejszego Programu następujące obszary działań programowych:
- Obszar programowy nr 1: „Ochrona dziedzictwa lasowiackiego”
- Obszar programowy nr 2: „Edukacja regionalna”
- Obszar programowy nr 3: „Popularyzacja i upowszechnienie wiedzy o kulturze lasowiackiej”
- Obszar programowy nr 4: „Promocja dziedzictwa i kultury lasowiackiej”
- Obszar programowy nr 5: „Współdziałanie różnych podmiotów na rzecz wsparcia i promocji kultury lasowiackiej.
Z każdym z obszarów powiązane są cele oraz zestaw przedsięwzięć planowanych do realizacji w przyjętym horyzoncie czasowym. Pamiętać należy, że zawarte w Programie propozycje działań nie stanowią katalogu zamkniętego i odnoszą się do sytuacji strategicznej z okresu jego opracowywania. Zarówno Program jak i jego części mogą też być modyfikowane w trakcie realizacji. W szczególności zaś modyfikacja taka stanie się niezbędna, gdy wynikać będzie np. z audytu, procesu monitorowania czy ewaluacji.
Dokument Programu składa się z czterech głównych części: wstępnej, w której ukazano m.in. tło prawne przyjmowanych rozwiązań, opisowej, w której starano się przedstawić aktualny stan badań nad kulturą i dziedzictwem lasowiackim oraz jej najbardziej charakterystyczne wyróżniki, diagnostycznej, gdzie odwołano się do badań przeprowadzonych na potrzeby niniejszego Programu oraz planistycznej. W tej ostatniej części opisane zostały zadania dla samorządu województwa podkarpackiego i innych podmiotów w przyjętym horyzoncie czasowym, ukazano również pożądaną wizję funkcjonowania kultury lasowiackiej w regionie w ostatnim roku przyjętego horyzontu czasowego oraz główne elementy systemu wdrożeniowego. Całość uzupełnia bibliografia, w tym wybór najistotniejszych publikacji odnoszących się do dziedzictwa i kultury Lasowiaków.
Stopniowa i konsekwentna realizacja Programu poprzez zarysowane cele do osiągnięcia, projektowane działania i przedsięwzięcia wdrażane m.in przez instytucje kultury i jednostki samorządu województwa, ale też oddanie szerokiego pola do współpracy innym podmiotom pozwoli stworzyć solidne podstawy zachowania kultury lasowiackiej w tożsamości mieszkańców regionu. Umożliwi także powstanie w oparciu o tradycję lasowiacką nowych form aktywności, zwłaszcza w zakresie kultury i turystyki. Systematyczne wsparcie już istniejących grup i podmiotów oraz form prezentacji, jak również nowe inicjatywy sprawią, że poprzez realizację Programu w województwie podkarpackim w oparciu o dziedzictwo i kulturę Lasowiaków ma szansę powstać nowa, silna marka kulturalna, promocyjna i turystyczna, nawiązująca do wynikających z tej kultury coraz bardziej cenionych współcześnie walorów.
Program wsparcia i promocji kultury lasowiackiej przez samorząd województwa podkarpackiego na lata 2022-2027 (docx, 10.8 MB)
